Verlichting

Het sentimentalisme in de 18e eeuw (Verlichting) / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

Pak je zakdoek er maar bij. In deze video bespreekt Jörgen het sentimentalisme in de achttiende eeuw, een gevoelsexplosie binnen de Nederlandse literatuur. Deze literaire stroming werd in Nederland aangevoerd door Rhijnvis Feith die met zijn boek Julia een sentimentele roman schreef die ‘niet voor de achtiende eeuw’ geschikt was. De romans en hun pathetische stijl vol uitroeptekens en gedachtestreepjes werden dan ook niet door iedereen serieus genomen.

Geciteerde bronnen:
Rhijnvis Feith – Julia (1783) https://dbnl.org/tekst/feit007juli01_01/
Elisabeth Maria Post – Het land, in brieven (1788) https://dbnl.org/tekst/post003land02_01/

Ook genoemd:
Arend Fokke Simonsz. – De moderne Helicon (1792)
Jacobus Bellamy – Fragment van eene sentimentele Historie
Jacobus Bellamy – Eenige reisfragmenten en anecdotes
Johann Wolfgang von Goethe – Die Leiden des jungen Werthers (1774)
Rhijnvis Feith – Ferdinand en Constantia (1785)
Jacob Eduard de Witte jr. – Cephalide (1786)
Maria van Zuylekom – Ismene en Selinde (1792)
Cornelia Lubertina van der Weyde – Henry en Louize (1794)

Meer lezen / bronnen:
J.J. Kloek en A.N. Paasman (1982), ‘Inleiding’, in: Rhijnvis Feith – Julia, Den Haag: Martinus Nijhoff.
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
Bert Paasman (1987), ‘Nawoord’, in: Elisabeth Maria Post – Het land, in brieven, Amsterdam: Em. Querido’s.
Johanna Stouten (1993), ‘1778: Laurence Stern, A sentimental journey in het Nederlands vertaald; alleen voor gevoelige zielen’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.

De Nederlandse briefroman in de 18e eeuw (Verlichting) / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

In deze video bespreekt Jörgen aan de hand van Sara Burgerhart, de eerste Nederlandse briefroman, de literaire kenmerken van dit vernieuwende genre uit de achttiende eeuw. Het bood een vertelvorm die de lezer inzicht bood in de mens en daardoor ook geschikt was voor het beschavingsideaal van de verlichting.

Geciteerde bronnen:
Justus van Effen – De Hollandsche Spectator
Anoniem – Het wonderlyk leven, en de oorlogs-daden, van de kloekmoedige land en zee-heldin
Betje Wolff & Aagje Deken – Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Ook genoemd:
Samuel Richardson – Pamela, of de beloonde deugd
Henry Fielding – An apology for the life of Mrs. Shamela Andrews
Gerard Reve – Op weg naar het einde
Nicolien Mizee – De kennismaking. Faxen aan Ger
Hanna Bervoets – Lieve Céline
Betje Wolff & Aagje Deken – Historie van den heer Willem Leevend
Betje Wolff & Aagje Deken – Historie van mejuffrouw Cornelia Wildschut
Margareta Cambon-Van der Werken – De kleine Grandisson, of de gehoorzaame zoon

Meer lezen / bronnen:
W. van den Berg (1993), ‘1 oktober 1782: Wolff en Deken publiceren hun eerste briefroman’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
Marleen de Vries, Karel Bostoen & Lia van Gemert (2012), Sara B. , een rebelse vrouw uit de Verlichting, Tekst in context 10, Amsterdam University Press

Lucretia van Merken en haar toneelstuk Jacob Simonszoon de Rijk (1774) / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

Vandaag verschijnt er een nieuwe, herspelde editie van het achttiende-eeuwse toneelstuk Jacob Simonszoon de Rijk (1774) van Lucretia van Merken (1721-1789). Deze schrijfster werd door het tijdschrift Vaderlandsche Letter-oefeningen ‘Hollands beroemdste dichteres’ genoemd en ze werd in haar tijd bejubeld door zowel lezers als collega’s.

In deze video kennismaking met deze literaire gigant en haar vaderlandslievende toneelstuk opgebouwd volgens de kaders van het Frans-classicisme.

Deze video van Vlogboek werd mede mogelijk gemaakt door Stichting Pieter Haverkorn van Rijsewijk & Radboud Honours Academy Nijmegen.

Met dank aan Lotte Jensen.

Editie:
Merken, Lucretia Wilhelmina, Jacob Simonszoon de Rijk,
Ingeleid en bezorgd door Lotte Jensen en Tommie van Wanrooij,
Uitgeverij Vantilt 2019.
https://vantilt.nl/boeken/jacob-simonszoon-de-rijk-een-treurspel/

Overige bronnen:
Anoniem, ‘Jacob Simonszoon de Rijk’ .
In: Hedendaagsche Vaderlandsche letter-oefeningen (1774), 418-424.
http://vlo.e-laborate.nl/nl/new_1/de_vaderlandsche_letteroefeningen/1774/43/

Jensen, Lotte en Lieke van Deinsen, ‘Het theater van de herinnering.
Vaderlands-historisch toneel in de achttiende eeuw’.
In: Spiegel der letteren 54 (2012) 2, 190-225.
https://www.lottejensen.nl/old_uploads/5a116b0676074284d55a4cb6db9c7380.pdf

De start van de Nederlandse kinderliteratuur in de 18e eeuw / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

In deze video bespreekt Jörgen de start van de Nederlandse kinderliteratuur, oftewel het moment dat kinderen een literaire doelgroep werden. Aan het einde van de 18e eeuw verschijnen er ineens vele boeken voor kinderen met een sterk pedagogische lading. De dichtbundel Proeve van kleine gedigten voor kinderen van de Utrechtse advocaat Hieronymus van Alphen betekende een omslagpunt in de Nederlandse kinderliteratuur.

Geciteerde boeken:
Hieronymus van Alphen – Proeve van kleine gedigten voor kinderen
J.F. Martinet – Kleine katechismus der natuur voor kinderen
Margareta Cambon-Van der Werken – De kleine Grandisson, of de hoorzaame zoon
Nicolaas Anslijn Nz. – De brave Hendrik

Ook genoemd:
Annie M.G. Schmidt – Ik ben lekker stout

Meer lezen / bronnen:
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
P.J. Buijnsters (1989), ‘Nederlandse kinderboeken uit de achttiende eeuw’, in: De hele Bibelebontse berg, De geschiedenis van het kinderboek in Nederland & Vlaanderen van de middeleeuwen tot heden, Amsterdam: EM. Querido’s Uitgeverij.
H. Bekkering (1993), ‘Oktober 1955: De Gouden Griffel wordt voor de eerste maal uitgereikt’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.

Imaginaire reisverhalen in de 18e eeuw (Verlichting) / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

In deze video bespreekt Jörgen het imaginaire reisverhaal, een genre dat in de 18e eeuw is ontstaan. Verhalen waarin het verlichtingsdenken centraal staat. Van filosofische robinsonades tot maatschappijkritische boeken vol apen.

Geciteerde boeken:
Hendrik Smeeks – Beschrijvinge van het magtig Koninkryk Krinke Kesmes
J.A. Schasz M.D. – Reize door het Aapenland
Betje Wolff – Holland in het jaar 2440
Gerrit Paape – De Bataafsche Republiek

Andere genoemde werken van Nederlandse auteurs:
Anoniem – Reis van Sint Brandaan
Het journaal van Bontekoe
Wouter Schouten – De Oost-Indische voyagie
Gerrit de Veer – Nova Zembla
J.A. Schasz M.D. – Het land der willekeurigen
J.A. Schasz M.D. – Reize door Dirk Denker…
Alexander Benjamin Fardon – Het toekomend jaar 2630
Arend Fokke Simonsz – Het toekomend jaar drieduizend

Meer lezen / bronnen:
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
Karel Bostoen (ed.) (2001), Verhalen over verre landen, Amsterdam University Press.
Marijke Barend-van Haeften (1993), Wouter Schouten publiceert zijn Oost-Indische voyagie, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.

Tijdschriften in de 18e eeuw (Verlichting) / Literatuurgeschiedenis

| vlogboek

In deze video bespreekt Jörgen de opkomst van het tijdschrift in de achttiende eeuw: geleerdentijdschriften, satirische bladen en spectatoriale tijdschriften. Onder invloed van de Verlichting vullen auteurs verschillende periodieke geschriften vol besprekingen, roddels, satire en beschouwende stukken.

Genoemde auteurs en tijdschriften:
Pieter Rabus – De boekzaal van Europe
Hermanus van den Burg – Amsterdamsche Argus
Jacob Campo Weyerman – De Rotterdamsche Hermes
Justus van Effen – De Hollandsche Spectator

Meer lezen / bronnen:
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
P.J. Buijnsters (1993), ‘Spectatoriale geschriften in de Noordelijke Nederlanden’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Martinus Nijhoff Uitgevers.
Jan Urbaniak (2009), Met Argusogen gekeken… Hoe de Amsterdamsche Argus zijn lezers deugdzamer maakte, in: Neerlandica Wratislaviensia XVIII. Via: http://nwr.sjol.eu/preview/-620
Fragmenten uit de tijdschriften veelal via DBNL.org of via Google Books.